Κοιτάζοντας απὸ μακριὰ τὸ μοναστήρι μοιάζει κρυμμένο μέσα στὴ σπηλιά, ενώ τὰ λίγα δέντρα καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της μικρής εκκλησίας. Μόνο ο τρούλος του ναού με τα στενόμακρα παράθυρά του, ξεχωρίζει κάτω απὸ τὸ χείλος του βράχου.

Η ιστορία του μοναστηριού είναι ἀναμεμιγμένη μὲ πολλὲς παραδόσεις. Λέγεται ότι στὰ μέσα του 12ου αἰώνα, βρέθηκε κατὰ θαυματουργὸ τρόπο απὸ κτηνοτρόφους της περιοχής στο βάθος της σπηλιάς η εικόνα της γέννησης της Θεοτόκου. Έτσι οι ευσεβείς κάτοικοι της περιοχής έκτισαν το πρώτο εκκλησάκι. Μία άλλη παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε εκεί, για να προφυλαχτεί την περίοδο της Εικονομαχίας απὸ το χωριὸ Στάνα, απὸ το οποίο πήρε το μοναστήρι την προσωνυμία της Στάνας. Μία ακόμη παράδοση αναφέρει ότι η ονομασία της προέρχεται απὸ τις στάνες των κτηνοτρόφων που υπήρχαν παλαιότερα στη γύρω περιοχή.

Ο ναὸς φαίνεται ότι είναι κτίσμα του 15ου ή 16ου αιώνα, όταν η περιοχὴ είχε πυκνοκατοικηθεί, λόγω της εγκατάστασης των Τούρκων στη Θεσσαλία και στις άλλες πεδινὲς περιοχές. Τότε η Ευρυτανία και κυρίως η περιοχὴ τῶν Αγράφων, είχε πολλὲς χιλιάδες κατοίκους, πλούσια κτηνοτροφία και ανεπτυγμένη βιοτεχνία. Αυτὸ αποδεικνύεται απὸ το πλήθος των εκκλησιών που υπήρχαν σε κάθε χωριό, απὸ τα μοναστήρια και τις περίφημες Σχολὲς τῶν Αγράφων, που άκμασαν τον 16ο και 17ο αι. με ονομαστοὺς Διδασκάλους.

Πηγή [απόσπασμα]
Ιερά Μονή Γενεσίου Θεοτόκου Στάνας Αγράφων
Ιερά Μητρόπολις Καρπενησίου | imkarpenisiou.gr